Innovatie-etalage
De waterschappen zijn altijd op zoek naar nieuwe manieren om waterbeheer beter, goedkoper en duurzamer te maken. Op deze pagina vindt u een selectie uit de vele innovatieve waterschapsprojecten.
Innovatie-etalage
Betrokken waterschap
Waterschap Limburg
Waterschap Limburg en de provincie Limburg bereiden zich met het actieplan Code Oranje voor op de effecten van hevige wateroverlast. Een reeks concrete maatregelen moet de wateroverlast beperken en liever nog voorkomen.
De ernstige wateroverlast die voortvloeide uit de extreme regenval van juni 2016 liet zien dat het huidige watersysteem in Nederland onvoldoende is afgestemd op de effecten van klimaatverandering. Het waterschap voldoet aan de geldende normen, maar dat is niet meer voldoende.
Daarom werken het waterschap en de provincie aan integrale maatregelen die moeten voorkomen dat er nog grotere economische schade en onherstelbaar verlies van waardevolle natuur ontstaan. Deze maatregelen zijn ondergebracht in 3 thema’s: ‘ruimtelijke adaptatie’, ‘ontwikkelen en beheren’ en ‘werken in allianties’.
Er is onder andere nagedacht over hoe het waterschap de beken verder ontwikkelt en beheert. Maatwerk is hierbij het sleutelwoord. Zo wordt het maairegime aangepast om bij extreme regenval meer water te kunnen afvoeren. Vanaf 2017 wordt bijvoorbeeld extra gemaaid op locaties die gevoelig zijn voor wateroverlast.
Praatplaat met de omgeving
Waterschap Zuiderzeeland
Waterschap Zuiderzeeland vindt het belangrijk dat water nadrukkelijker op de agenda komt bij gemeenten en provincies. Daarom wil het waterschap gemeenten stimuleren water op te nemen in hun omgevingsvisies. Hiervoor wordt er op dit moment gewerkt aan een zogenoemde praatplaat: een inspiratiedocument waarop de thema’s staan die voor waterschap Zuiderzeeland belangrijk zijn en waarvan het waterschap vindt dat ze in de gemeentelijke planfiguren horen.
Betrokken waterschap
Wetterskip Fryslân
De Omgevingswet verplicht gemeenten en provincies om voor het gehele eigen grondgebied een digitaal ontsloten omgevingsvisie vast te stellen. De provincie Friesland, de Friese gemeenten en Wetterskip Fryslân werken hiervoor samen aan een plan van aanpak met als credo: ‘gezamenlijk oppakken waar dit meerwaarde heeft, met ruimte voor een eigen koers’.Deze Friese Aanpak brengt partijen en beleidstrajecten samen die nu nog grotendeels afzonderlijk opereren.
Voor thema’s als woningbouw, werkgelegenheid, energietransitie, voorzieningen, recreatie en toerisme, herijking van de ruimtelijke kwaliteit en bereikbaarheid lopen al afstemmingstrajecten. De Friese Aanpak brengt deze trajecten gezamenlijk in kaart en betrekt hierbij actief relevante belanghebbenden en inwoners.
Betrokken waterschap
Waterschap Vallei en Veluwe
Tot en met 2017 verbetert waterschap Vallei en Veluwe langs de Zuidelijke Randmeren en de Eem de dijk over een lengte van 22 kilometer. Een deel van het te verbeteren dijktraject ligt in de historische kern van Bunschoten-Spakenburg.
De waterkering ligt daar langs de oude en de nieuwe haven, maar de kering is niet hoog genoeg. Daarom komt daar een uitklapbare waterkering die 330 meter lang is. Alleen bij hoogwater is deze flexibele waterkering te zien. Hierdoor blijft het historisch aangezicht van het oude vissersdorp behouden.
Het waterschap heeft de markt via een ‘Best Value Procurement’-aanbesteding uitgedaagd om deze innovatieve waterkering te ontwerpen. Tijdens de uitvoering van het project werkt het waterschap optimaal samen met de aannemerscombinatie en de gemeente Bunschoten. Ook worden omwonenden goed op de hoogte gehouden.
Betrokken waterschap
Waterschap Aa en Maas
Verscholen tussen de groene bomen van de Treurenburg en de uiterwaarden van de Dieze ligt rioolwaterzuivering ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas maakt hier het rioolwater schoon van inwoners en bedrijven uit ’s-Hertogenbosch, Vught en Heusden. Iedere dag weer, soms wel 14 miljoen liter per uur.
Van 2016 tot en met 2018 wordt de zuivering grondig gerenoveerd, zodat hij weer jaren mee kan. Dankzij nieuwe technieken wordt het gezuiverde rioolwater nóg schoner. Dat is goed voor de Dieze, waar het water na het zuiveringsproces in stroomt.
Ook wordt de zuivering geschikt gemaakt voor de grootschalige productie van biogas uit rioolwater, bestemd voor de Heineken Brouwerij in Den Bosch en vuilniswagens van de gemeentelijke Afvalstoffendienst.
Bij de uitvoering van dit project staat de mens centraal. Zo hebben alle betrokkenen – het waterschap, aannemers, adviesbureaus – afgesproken hoe ze met elkaar willen samenwerken. Ook in de aanbestedingsfase zocht waterschap Aa en Maas al zoveel mogelijk het contact met de markt op.
Betrokken waterschap
Waterschap Scheldestromen
Waterschap Scheldestromen werkt aan het energieneutraal maken van haar grootste rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) in het Walcherse dorp Ritthem. Door het in de zuivering geproduceerde slib te vergisten, kan deze rwzi al ongeveer 80% van de eigen energiebehoefte opwekken. Daarbij ontstaat biogas, dat weer kan worden omgezet in elektriciteit en warmte.
Door het slibgistingsproces verder te optimaliseren en het zuiveringsproces op een aantal punten aan te passen, kan het energieverbruik nog verder worden verlaagd en de energie-opwekking worden vergroot.
Voor deze opdracht, verdeeld in 4 percelen, heeft het waterschap de expertise van verschillende partijen en onderaannemers ingeschakeld. Omdat veel partijen tegelijkertijd aan dit project werken, ligt de focus op dialoog en samenwerking tussen de opdrachtgever, opdrachtnemer en de verschillende opdrachtnemers onderling. Daarbij zijn openheid, oog voor elkaars belangen en werken volgens gezamenlijke principes belangrijk.
Betrokken waterschap
Waterschap Rivierenland
Hoe kun je een dijk versterken zonder dat dit een grote impact heeft op het omliggende landschap? Samen met advies- en ingenieursbureau Movares en aannemers De Vries & Van de Wiel en Heijmans bedacht waterschap Rivierenland een innovatieve oplossing: de Waterontspanner.
Voor dit project is een ‘oplossingsvrij’ Plan, Design & Construct-contract gebruikt, dat de opdrachtnemer ruimte gaf om versneld oplossingen te bedenken voor de dijkversterking tussen Schoonhovenseveer en Langerak.
De Waterontspanner is een buis die aan de binnenzijde van de dijk wordt geplaatst. De geperforeerde onderzijde van de buis reikt tot de watervoerende zandlaag onder de klei- of veenlaag. Op het moment dat het water in de Lek stijgt, neemt de waterdruk in de watervoerende zandlagen toe.
Via de waterontspanners vindt het water in die situatie vanzelf zijn weg naar boven. De bronnen komen uit op een verzamelleiding. Vanuit daar wordt het water geloosd op bestaande watergangen. Zo neemt de waterspanning af en blijft de dijk stabiel.
Betrokken waterschappen
Alle waterschappen
Door met een nieuwe bril naar het traditionele waterzuiveringsproces te kijken, hebben de waterschappen de Energie- en Grondstoffenfabriek bedacht. De rioolwaterzuiveringen van de waterschappen maken elke dag miljoenen liters rioolwater schoon. In de rioolwaterzuiveringen halen de waterschappen energie uit het afvalwater: biogas.|
Dat biogas kan worden omgezet in groene stroom. Waterschappen kunnen de grootste producent van groene energie worden in Nederland. Door alle rioolwaterzuiveringen om te bouwen naar Energiefabrieken kunnen de waterschappen in theorie uiteindelijk zo’n 100.000 huishoudens van biogas voorzien of 200.000 auto’s een jaar lang op biogas laten rijden.
Maar er is meer! Ons afvalwater zit namelijk ook vol met schaarse en waardevolle grondstoffen. Van de grondstoffen die uit afvalwater gewonnen worden kunnen diverse producten zoals papier, bioplastic, bouwstoffen voor asfalt en kunstmest worden gemaakt.
Betrokken waterschappen
Hoogheemraadschap van Delfland
Bij het project ‘Tuinders aan het stuur – dynamische inzet gietwaterbassins’ werken het waterschap, de gemeente en het tuinbouwbedrijfsleven op een nieuwe manier samen. Het waterschap geeft het stuur uit handen aan tuinders, om wateroverlast tegen te gaan.
Bij dreigende extreme neerslag wordt ruimte voor opvang gemaakt in de gietwaterbassins op de glastuinbouwbedrijven. Het waterschap geeft ruim van tevoren in een bericht aan de tuinder aan dat er hevige neerslag wordt verwacht en vraagt om een deel van het gietwater in het waterbassin weg te laten lopen.
Hierdoor is er ten tijde van de regenbui ruimte om de regen op te vangen, voordat het in het oppervlaktewatersysteem komt. Het watersysteem heeft hierdoor meer ruimte om de regen te bergen. Dit kan dus wateroverlast voorkomen. De tuinder beslist zelf of hij water uit het bassin weg laat lopen.
Betrokken waterschappen
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Via De Poepfabriek maken basisschoolleerlingen kennis met waterzuivering door waterschappen. Aan de hand van de interactieve lessen van professor Zoutberg worden kinderen bewust gemaakt van het belang van schoon water voor Nederland.
De Poepfabriek is een interactieve lesmodule, waarbij leerlingen zich aansluiten bij een geheim online genootschap. Hun opdracht is het bouwen van dé Poepfabriek van de toekomst. Tijdens het uitvoeren van deze opdracht leren zij alles over het opwekken van biogas uit poep en plas en het maken van bioplastics.
Betrokken waterschappen
Waterschap Aa en Maas
In het geval van een calamiteit vinden er veel inspecties en metingen plaats, met veel maatregelen en acties als gevolg. In de huidige situatie worden er bij de waterschappen tal van Excel-lijsten bijgehouden om deze acties te registreren, te volgen en te monitoren.
Met de innovatie ‘Dijkwacht in Control’ heeft het waterschap een oplossing gevonden. De nadruk van deze oplossing ligt op de koppelingen met de verschillende onderdelen, zodat er continu een goed totaaloverzicht is.
Zo bestaat ‘Dijkwacht in control’ uit een inspectieapplicatie voor dijkwachten en dijkinspecteurs, een viewer met rapportages van de inspecties, een geautomatiseerd draaiboek voor hoogwatermaatregelen en een geografisch overzicht. Deze informatie kan worden gedeeld met andere organisaties en vormt daarmee ook de invulling van netcentrisch werken.
Betrokken waterschappen
Waterschap Amstel, Gooi en Vecht
Het gebied van waterschap Amstel, Gooi en Vecht telt ongeveer 1.000 kilometer aan waterkering. Het waterschap experimenteert met de inzet van drones, kleine onbemande vliegtuigjes, om de hoogte van dijken te meten. De drone kan worden uitgerust met een camera, zodat inspectie op afstand mogelijk is.
Er kan diverse meetapparatuur onder de drone worden gehangen. Zo kan de drone voor verschillende doeleinden gebruikt worden, zoals inspecties van grote gebieden en het meten van waterkwaliteit. Ook kunnen drones worden ingezet voor de blauwalgcontroles die het waterschap elke zomer uitvoert.
Betrokken waterschappen
Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard
Rijkswaterstaat en alle waterschappen hebben afgesproken dat alle overtredingen op en rond het water op eenzelfde werkwijze moeten worden beoordeeld en aangepakt. Om de handhavende ambtenaar te helpen om met de nieuwe werkwijze aan de slag te gaan, is de webapplicatie ‘Handhavingsadviseur’ ontwikkeld.
Via de app doorloopt de handhaver stap voor stap een procedure om tot de best passende straf- of bestuursrechtelijke aanpak te komen. De app biedt ruimte voor verzwarende of verzachtende omstandigheden en neemt deze mee in het advies.
Betrokken waterschappen
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
In de lesmodule ‘Hoogwater op het schoolplein’ voor 3 havo/vwo worden leerlingen bewuster gemaakt van overstromingsgevaar. Naast inzicht en begrip gaat het erom dat leerlingen in hun eigen leefomgeving op indringende wijze ervaren wat voor impact een overstroming kan hebben.
De lesmodule zorgt ervoor dat jongeren in contact komen met de waterschapspraktijk en zich bewust worden van het vele werk dat hiervoor verzet moet worden. ‘Hoogwater op het schoolplein?’ maakt daarbij duidelijk dat waterbeheer geen ver-van-je-bed-show is, maar heel nadrukkelijk deel uit maakt van ieders leefomgeving.
Betrokken waterschap
Waterschap Aa en Maas
Een gedeelte van de Vierlingsbeek bij Molenbeek krijgt zijn kronkelende karakter terug. Jaren geleden is de beek rechtgetrokken, maar nu blijkt dat dit negatieve gevolgen heeft voor de natuur in het gebied.
Door de beek weer bochten te geven krijgen de vissen meer ruimte om te zwemmen en ontstaan er meer paaiplekken. Dit heeft gunstige effecten op de visstand in de beek, wat ook de rest van de flora en fauna in het gebied een impuls geeft.
Het plan voor dit project is tot stand gekomen via een zogenoemd ontwerpatelier. Hierbij zitten verschillende deskundigen en betrokkenen rond de tafel. Het gaat dan om bijvoorbeeld architecten, deskundigen op het gebied van water, ruimtelijke ordening, maar ook belanghebbende partijen.
Zij hebben samen in een schetssessie, ideeën en oplossingen voor mogelijke problemen verkend. Ook zijn er dorpsraden geraadpleegd en ‘huiskamergesprekken’ gevoerd met inwoners.
Betrokken waterschappen
Waterschap Rivierenland
Met de toepassing van verticaal zanddicht geotextiel (VZG) kunnen dijken worden behoed voor piping. Piping is een verschijnsel dat zich voordoet wanneer er door de waterstroming kleine kanaaltjes (pipes) in de dijk ontstaan, waardoor de dijk kan inzakken en uiteindelijk zelfs kan doorbreken.
Waterschap Rivierenland heeft in samenwerking met verschillende kennisinstituten een succesvol experiment gedaan met geotextiel, waarbij VZG in de kleilaag van de dijk werd aangebracht. Het uitbreiden van pipingkanalen werd door het geotextiel succesvol gehinderd.
Uitgaande van traditionele technieken, zoals het aanleggen van een berm achter de dijk of het slaan van een stalen damwand, is berekend dat het bestrijden van piping zo’n 2 miljard euro kost. Door VZG zullen de kosten veel lager zijn. De ontwikkelaars verwachten dat het oplossen van het piping-probleem met VZG ongeveer 5 keer zo goedkoop is.
Het VZG won in 2013 de Waterinnovatieprijs in de categorie ‘Droge Voeten’.
Betrokken waterschappen
Waterschap Vechtstromen
Een stuw is voor vissen een onneembare hindernis. Waterschap Vechtstromen heft in de Berflobeek in Hengelo de barrière op door een vissluis op zonne-energie aan te leggen. De vis zwemt een betonnen bak binnen waarna de vis, net als een schip in een sluis, omhoog gebracht wordt. Als de vis boven is gaat de bak aan de andere kant open en kan de vis verder zwemmen.
Na het plaatsen van de vissluis is onderzocht hoeveel en welke vissen door de vissluis zijn gezwommen. De eerste resultaten zijn veelbelovend.
Door de aanleg van dergelijke vissluizen zorgt het waterschap dat de vissen zich zonder problemen kunnen verplaatsen, ondanks de aanwezigheid van stuwen en gemalen.
Betrokken waterschappen
Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard
Waterschap Hollandse Delta
Een dak bedekken met gras, mos of sedum heeft veel voordelen. Groene daken vangen regenwater op, waardoor het riool minder wordt belast bij hevige regenval. Daarnaast dragen groene daken bij aan de vermindering van CO2-uitstoot, omdat een dak met begroeiing isolerend werkt: dat scheelt stookkosten. Ook stralen groene daken bij hogere temperaturen minder warmte uit, wat een gunstige invloed heeft op de omgevingstemperatuur.
Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard, waterschap Hollandse Delta en de gemeente Rotterdam geven tot 30 euro subsidie per m2 gerealiseerd groen dak om de aanleg van groene daken te stimuleren.
De waterschappen stimuleren dit soort innovaties, omdat ze bijdragen aan duurzaamheid en de stad groener maken.
Betrokken waterschap
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
De dijken en duinen van Noord-Holland boven het Noordzeekanaal beschermen 1,1 miljoen inwoners. Om de veiligheid van het gebied te verzekeren versterkt hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier circa 120 kilometer dijken en duinen. Ook de Markermeerdijk tussen Hoorn en Amsterdam wordt aangepakt.
Een groot deel van de Markermeerdijk ligt op een ondergrond van veen. De veendijken beschermen het land al eeuwen. Er was niet goed bekend hoe sterk veen precies is. Daar is meer duidelijkheid in gekomen nu het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier samen met Rijkswaterstaat en kennisinstituut Deltares onderzoek heeft gedaan.
Uit de eerste resultaten blijkt dat veen veel sterker is dan gedacht. Daardoor hoeven de veendijken minder ingrijpend te worden versterkt.
Betrokken waterschappen
Waterschap Groot Salland
Bij het zuiveren van afvalwater varieert de temperatuur van gezuiverd afvalwater van 8 °C tot 20 ºC. Het afvalwater bevat dus thermische energie. In dit project zorgen waterschap Groot Salland en de gemeente Raalte dat deze thermische energie niet verloren gaat. De warmte van afvalwater wordt gebruikt om het nabijgelegen zwembad Tijenraan te verwarmen.
In plaats van dat het direct geloosd wordt in het oppervlaktewater gaat het afvalwater eerst langs het zwembad. Daar geeft het de warmte af die er nog in zit. De verwachting is dat het zwembad daardoor zo’n 50% kan besparen op de stookkosten. Uiteraard vermindert daarmee ook de CO2-uitstoot.
Meer informatie over warmte uit afvalwater voor zwembad Raalte
Betrokken waterschap
Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard
Onder meer door de gevolgen van klimaatverandering krijgt Rotterdam steeds vaker te maken met hevige regenval. Rotterdam heeft als dichtbevolkte stad weinig ruimte voor de berging van extra water. Om het riool te ontlasten, komen er in Rotterdam meer waterpleinen. Een waterplein is een stadsplein met speciale bassins om overmatig water op te vangen.
Het Benthemplein in Rotterdam Noord is hier een mooi voorbeeld van. Als het hard regent wordt het water opgevangen in speciale reservoirs op het plein. Het sportveld ligt lager, zodat het bij extreme omstandigheden onder water loopt en zo als extra bufferruimte kan functioneren. Zodra het weer droog is wordt het water weer afgevoerd.
De noodzaak om overtollig water te bergen gaat goed samen met het creëren van groene ruimtes in de stad. Ook kan de zichtbare afvoer en opvang van water de inwoners van Rotterdam bewuster maken van de werking van het watersysteem.