Het gebruiksverbod van gewasbeschermingsmiddelen voor professionals buiten de land- en tuinbouw is met onmiddellijke ingang weer van kracht. Op 8 juli heeft de Hoge Raad een eerder arrest van het Gerechtshof Den Haag vernietigd.
Het dossier bij de rechtbank is daarmee nog niet gesloten. Waarschijnlijk komt er uiterlijk eind 2023 een nieuwe beslissing over de rechtmatigheid van het verbod. Tot die tijd mogen professionals buiten de landbouw gewasbeschermingsmiddelen niet gebruiken in het openbaar groen en op verhardingen.
Uitzonderingen
In zeer specifieke gevallen, als het echt niet anders kan, is het gebruik nog toegestaan. Denk aan gebruik op sportvelden, recreatieterreinen of bij onveilige situaties zoals die bijvoorbeeld kunnen ontstaan op vliegvelden of bij hoogspanningsmasten. Daarvoor gelden strikte voorwaarden.
Definitief verbod
Er ligt ook nog een wetsvoorstel in de Tweede Kamer dat het verbod definitief maakt . De stemming hierover is uitgesteld. Na het zomerreces stemt de Kamer hierover na ontvangst van een toelichtende brief van het kabinet.
Amendementen
Deze brief gaat in op 2 aangenomen amendementen. Het ene amendement wil het verbod op het gebruik van bepaalde bestrijdingsmiddelen in uiterwaarden en buitendijkse gebieden in de wet opnemen. Dat is met name bedoeld om watervervuiling te voorkomen. Het andere amendement regelt dat het gebruik van de gevaarlijkste bestrijdingsmiddelen in 2025 met 50 procent is afgenomen ten opzichte van het gebruik in 2021, en met 95 procent in 2030.
Negatieve effecten waterkwaliteit
De waterschappen zijn blij dat het verbod weer van kracht is. Professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op verharde en onverharde terreinen buiten de land- en tuinbouw heeft negatieve effecten op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater en op de in het water levende planten en dieren. De waterschappen steunen daarom ook het wetsvoorstel waardoor het verbod definitief in de wetgeving verankerd wordt.
Nu het nieuwe kabinet is beëdigd, wil de Unie van Waterschappen graag kennismaken met nieuwe ministers en staatssecretarissen die een deel van het brede werkterrein van de waterschappen in hun portefeuille hebben. Maar liefst 10 bewindspersonen hebben raakvlakken met het werk van de waterschappen.
Christianne van der Wal (minister voor Natuur en Stikstof)
Rogier van der Sande en Dirk-Siert Schoonman maakten op 17 januari kennis met minister Van der Wal (Natuur en Stikstof). Zij bespraken de rol van de waterschappen in de integrale aanpak van het stikstofdossier. De waterschappen juichen toe dat het nieuwe kabinet de stikstofopgave wil koppelen aan het verbeteren van de waterkwaliteit. Zo vinden ze dat elke euro voor stikstofreductie er ook één van waterkwaliteit moet zijn.
Fahid Minhas (nieuwe waterwoordvoerder VVD)
Enkele Kamerleden werden minister of staatssecretaris en dat betekent dat er nieuwe Kamerleden in de Kamer komen. Soms wisselen de portefeuilles binnen de Kamerfractie dan ook. Bij de VVD was zo’n wissel: Fahid Minhas (foto) nam de waterportefeuille over van Rudmer Heerema. Rogier van der Sande maakte op 18 januari kennis met Minhas. De nieuwe waterwoordvoerder toonde zich geïnteresseerd in water in relatie tot ruimtelijke ordening. Er wordt binnenkort een werkbezoek voor hem georganiseerd.
Dankzij de gezamenlijke inspanning van Rijkswaterstaat en het Informatiehuis Water heeft Nederland op 28 juni 2022 de EU-rapportage over de Stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027 succesvol afgerond. Nederland is het eerste land dat de elektronische rapportage bij de Europese Commissie heeft ingediend.
De afgelopen jaren hebben beleidsmedewerkers, waterbeheerders en het Informatiehuis Water alle voor de Stroomgebiedbeheerplannen relevante, informatie geïnventariseerd en in het Waterkwaliteitsportaal vastgelegd. De rapportage aan de Europese Commissie is de laatste stap in dit proces. Hiervoor moet de verzamelde informatie omgezet worden in het vereiste EU-formaat. In Nederland dragen Rijkswaterstaat en het Informatiehuis Water zorg hiervoor.
Gegevens Kaderrichtlijn Water
De formele deadline voor de rapportage aan de Europese Commissie was 22 maart 2022. Door onder andere problemen in de EU-programmatuur voor de elektronische rapportage is het nog geen enkele lidstaat gelukt om zijn Kaderrichtlijn Water gegevens te rapporteren. Tot 28 juni, nu Nederland haar KRW-gegevens succesvol heeft gerapporteerd.
Gezamenlijke prestatie
Het Informatiehuis Water bedankt iedereen die zich heeft ingespannen voor de rapportage over Stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027, in het bijzonder de waterbeheerders voor het jaarlijks actualiseren van hun gegevens voor de Kaderrichtlijn Water.
2021 is alweer bijna voorbij. Daarom blikken we terug op het afgelopen jaar. Welke onderwerpen waren in 2021 belangrijk voor de waterschappen?
Watercrisis Limburg
Op 13 juli maakten de waterschappen zich al wel een beetje zorgen. Er zou voor het eerst deze eeuw hoogwater in de zomer zijn. Code geel werd genoemd. Maar dat het een watercrisis zou worden, dat konden we die dag nog niet vermoeden. Enkele dagen later was het alle hens aan dek, vooral in Zuid-Limburg. Waterschappen uit heel Nederland ondersteunden waterschap Limburg met materieel en menskracht. Het kabinet verklaarde de overstromingen ‘in formele zin’ tot ramp. Toen de ergste crisis achter de rug was, blikte dijkgraaf Patrick van der Broeck in tijdschrift Het Waterschap terug op alle gebeurtenissen.
Water sturend voor de ruimte
In maart waren er Tweede Kamerverkiezingen. De waterschappen pleitten in aanloop naar die verkiezingen voor water als sturend principe bij de inrichting van de leefomgeving. Bijvoorbeeld in het verkiezingsdebat dat de Unie van Waterschappen samen met IPO en VNG organiseerde. Ook tijdens ‘de langste formatie ooit’ bleven de waterschappen aandacht vragen voor dit onderwerp. En met succes. In het coalitieakkoord laat het nieuwe kabinet zien rekening te houden met klimaatverandering door water en bodem sturend te laten zijn in de ruimtelijke inrichting van Nederland.
Opnieuw een coronajaar
Dat het opnieuw een coronajaar zou worden, hadden we een jaar geleden niet kunnen vermoeden. De waterschappen leverden in 2020 al een bijdrage aan de crisis door rioolwateronderzoek naar het coronavirus te doen. Dit jaar werd de bestuursovereenkomst voor langjarig rioolwateronderzoek gesloten. Een reden voor demissionair minister Hugo de Jonge om de rioolwaterzuivering in Leiden te bezoeken. Corona betekende ook dat de Unie weer veel bijeenkomsten en evenementen digitaal moest organiseren. Zoals het Waterinnovatiefestival. Tijdens dit festival werden de waterinnovatieprijzen uitgereikt. Het rioolwateronderzoek, ook wel als voorbeeld van Big Brown Data genoemd, won 1 van de prijzen.
Op weg naar gezonder en schoner water
Waterschappen werken aan gezond en schoon water. Zo is de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het verbeteren van de waterkwaliteit. Dit heeft nog niet overal effect. Op veel plaatsen staat de waterkwaliteit onder druk. Ook de aanwezigheid en verspreiding van PFAS in het milieu is zorgwekkend. Daarom pleit de Unie voor een Europees totaalverbod op PFAS. Het is hoopvol dat dit standpunt ook weerklinkt in Den Haag. De waterschappen vroegen de Tweede Kamer ook met klem: laat het waterkwaliteitsdossier geen tweede stikstofdossier worden. Het is een zorg dat de doelen uit de Kaderrichtlijn Water en de Nitraatrichtlijn voor de kwaliteit van het oppervlaktewater in landbouwgebieden niet worden gehaald. Positief is dat het nieuwe coalitieakkoord voorstelt dat de stikstofaanpak zich niet alleen richt op het verminderen van stikstofuitstoot, maar ook oog heeft voor waterkwaliteit, klimaat en natuur.
Klaar voor de toekomst
De waterschappen zijn toekomstgericht bezig met onder meer energie en klimaat. Dat blijkt wel uit het feit dat ze al voor 43 procent zelfvoorzienend zijn door eigen duurzame energieproductie. Dat staat in de Klimaatmonitor Waterschappen. Ook digitalisering is een belangrijk thema: digitalisering biedt veel slimme oplossingen voor waterbeheer. De waterschappen vinden daarom dat we als 1 overheid met dit onderwerp aan de slag moeten. De toekomst kwam ook aan bod tijdens het online Waterinnovatiefestival dat als thema ‘Het Waterschap van de toekomst’ had. Futurist Tessa Cramer praatte iedereen bij over dit onderwerp.
Wat brengt 2022?
In ieder geval een nieuw kabinet dat het coalitieakkoord verder gaat uitwerken. En de Omgevingswet komt eraan: de geplande ingangsdatum is 1 juli 2022. Ook gaan de gesprekken over de geborgde zetels volgend jaar verder. Tot slot is 2022 ook de opmaat naar de waterschapsverkiezingen in 2023. De waterschappen bereiden zich daar komend jaar al op voor. Kortom: het wordt weer een mooi jaar!
Op 28 juni stemde de Tweede Kamer over de moties naar aanleiding van het Commissiedebat water van 7 juni. Op het gebied van waterkwaliteit en woningbouw werden verschillende moties aangenomen.
Waterkwaliteit
Partij voor de Dieren wil er met een motie voor zorgen dat de regering zich maximaal inspant om de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) in 2027 te halen. Fractielid Eva van Esch wil dat de minister op korte termijn actieplannen opstelt om de uitspoeling van meststoffen te verminderen, het gebruik van landbouwgif te beperken en de lozingsvergunningen van de industrie aan te scherpen.
Uniforme meetmethode
VVD en SGP pleiten voor een uniforme meetmethode binnen de Kaderrichtlijn Water. Zij stellen dat er in Europa verschillende meetcriteria gehanteerd worden bij het meten van de waterkwaliteit. Door de systematiek ontstaat er volgens de indieners een vertekend beeld over onze waterkwaliteit in verhouding tot andere Europese wateren.
De Unie vindt het belangrijk dat alle betrokken partijen zich inzetten om de KRW-doelen te halen. De meetsystematiek voor de waterkwaliteit van grondwater verschilt inderdaad: er wordt in de lidstaten op verschillende dieptes gemeten vanwege de verschillen in ondergrond tussen landen. Ook meten we in Nederland wat meer stoffen dan in sommige andere landen.
Nationaal Programma Landelijk Gebied
De gebiedsprogramma’s in het Nationaal Programma Landelijk Gebied moeten ook beoordeeld worden op waterbeschikbaarheid. Dat is de uitkomst van een aangenomen motie van D66. De programma’s moeten herzien worden als ze de achteruitgang in diverse watertypes niet voorkomen. De Unie steunt dit.
Grondwater
Laura Bromet van GroenLinks wilde met een motie bereiken dat er een prioritering wordt uitgewerkt voor het gebruik van grondwater. Ze wil daarmee voorkomen dat door onttrekkingen van grondwater voor commerciële doelen schade aan de natuur wordt aangebracht. Deze motie werd verworpen.
Woningbouw
Er werden 2 moties van de ChristenUnie over woningbouw aangenomen. De ene motie zorgt ervoor dat voor potentiële woningbouwlocaties risicoprofielen worden gemaakt waarin hevige regenval, wateroverlast en dijkdoorbraken worden meegenomen.
De andere motie gaat over het bouwrijp maken van woningbouwlocaties in zettingsgevoelige gebieden. Dat zijn gebieden met slappe gronden waarin (niet goed gefundeerde) constructies kunnen wegzakken. ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis vraagt of er beter rekening kan worden gehouden met de kosten van het bouwrijp maken van dit soort locaties.
De Unie vindt deze moties een steun voor het pleidooi dat water en bodem sturend moeten zijn in de ruimtelijke ordening.
Een motie van GroenLinks die een stop wil op woningbouwlocaties in diepe polders met slappe bodems, uiterwaarden of buitendijkse gebieden, kreeg geen Kamermeerderheid.
Op 1 en 2 december bespreekt de Tweede Kamer de begroting van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) voor 2022. De waterschappen vragen de Kamer aandacht te besteden aan de kwaliteit van het oppervlaktewater en aan de stikstofaanpak.
De waterschappen maken zich namelijk zorgen. Met de huidige maatregelen worden de doelen uit de Kaderrichtlijn Water en de Nitraatrichtlijn voor de kwaliteit van het oppervlaktewater in landbouwgebieden niet gehaald. In oktober heeft de Europese Commissie Nederland gewaarschuwd en dringend gevraagd om extra maatregelen te nemen om de doelen van de Nitraatrichtlijn te halen.
Aanvullende maatregelen
De waterschappen willen voorkomen dat het waterkwaliteitsdossier een tweede stikstofdossier wordt. Daarom zijn er aanvullende maatregelen nodig. De rijksoverheid moet daarbij haar verantwoordelijkheid voor het mestbeleid en de mest- en waterwetgeving blijven nemen. Daarnaast is het belangrijk dat alle agrarische ondernemers met de maatregelen aan de slag gaan.
Integrale aanpak nodig
De waterschappen vinden dat de stikstof- en de waterkwaliteitsproblemen allebei moeten worden opgelost. Ook voor de aanpak van de waterkwaliteitsproblemen is geld nodig. De waterschappen zijn het met de minister van LNV eens dat geld dat beschikbaar is voor de stikstofaanpak ook ingezet moet worden voor het verbeteren van de waterkwaliteit.
Minder dan de helft van de Nederlandse huishoudens kiest ervoor om frituurvet na het oliebollen bakken te recyclen. Traditiegetrouw gaan veel mensen met Oud en Nieuw oliebollen bakken. Het gebruikte frituurvet verdwijnt daarna nog vaak in de gootsteen of wc. Het vet veroorzaakt grote problemen in leidingen en bij de rioolwaterzuiveringen. De zuivering en afvoer van oliebollenvet kost de waterschappen jaarlijks enkele miljoenen euro’s.
Wanneer frituurvet door de gootsteen wordt gespoeld, gaat het gestolde vet aan de binnenkant van leidingen zitten. Dit kan zorgen voor verstoppingen bij mensen thuis en op rioolwaterzuiveringen. Bij een verstopping thuis moet al snel een loodgieter gebeld worden. Waterschappen moeten vaak speciale bedrijven inhuren die vet verwijderen uit de persleidingen en gemalen.
Extra kosten voor waterschappen
De zuivering en afvoer van oliebollenvet kost de waterschappen jaarlijks enkele miljoenen euro’s. De getallen verschillen per regio, maar een waterschap kan hier jaarlijks wel 2 ton aan kwijt zijn. Deze kosten worden via de waterschapsbelasting uiteindelijk door inwoners betaald.
Recyclen tot groene energie
Waterschappen roepen op om gebruikt frituurvet niet in het riool te gooien, maar in een (oude) verpakking in te leveren bij recyclepunten. Dan kan er biobrandstof van gemaakt worden, een vorm van groene energie.
Op 23 juni vond in de Tweede Kamer het commissiedebat Datacenters van Economische Zaken en Klimaat plaats. In dit debat was er veel aandacht voor de effecten van datacenters op de waterkwaliteit en de waterkwantiteit.
Bij het debat waren de minister de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, minister Jetten voor Klimaat en Energie en minister Adriaansens van Economische Zaken en Klimaat aanwezig. De aanwezigheid van maar liefst 3 ministers laat zien dat het onderwerp Datacenters veel aspecten raakt, waaronder ook water.
Betrek de waterschappen
De ChristenUnie en D66 riepen de minister op om de waterschappen te betrekken bij het besluit over de locatie van datacenters. Ook zou het bouwen van hyperscale datacenters niet passen binnen de huidige natuur- en watercrisis, volgens de Partij voor de Dieren. Hyperscale datacenters zijn speciaal gebouwd voor de servers van grote techbedrijven zoals Google, Amazon en Facebook.
Koelen van datacenters
Vooral het gebruik van water voor het koelen van de datacenters werd besproken. ChristenUnie en GroenLinks stelden voor om datacenters langs de kust te bouwen. Hier kunnen ze gebruikmaken van de groene energie van windmolens, en zeewater gebruiken voor koeling. Ook andere alternatieven voor het gebruik van oppervlakte- en drinkwater kamen aan bod. Zo vond de VVD dat er gekeken moet worden naar koelen met vloeistof. D66 noemde een gesloten watersysteem als mogelijke oplossing.
Hoe kunnen de waterschappen direct of indirect een bijdrage leveren aan de regionale energiestrategieën? Onder de vlag van het programma Waterbeheer en Regionale Energiestrategieën (WARES) is daar onderzoek naar gedaan. Op 25 november overhandigden Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen, en Joost Buntsma, directeur van STOWA, de uitkomsten van dat onderzoek aan Ed Nijpels, voorzitter van het voortgangsoverleg van het Klimaatakkoord.
De Unie van Waterschappen heeft in het kader van het Klimaatakkoord een subsidie van 1,2 miljoen euro gekregen van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties voor een driejarig onderzoeksprogramma. Met STOWA zijn de handen ineen geslagen om voor de waterschappen beleid en onderzoek te ontwikkelen en uit te voeren.
Thema’s
Het WARES-onderzoek gaat over 3 thema’s: aquathermie, opwek en opslag van duurzame elektriciteit, en juridische aspecten. STOWA en de Unie hebben zelf ook fors geïnvesteerd in diverse onderzoeken naar onder meer duurzame energie en broeikasgassen, vooral gericht op de rioolwaterzuivering. Denk aan energiebesparing, biogas, waterstof, en methaan- en lachgasreductie.
Aquathermie
Aquathermie, warmte en koeling uit water, is een duurzaam alternatief voor aardgasverwarming. In potentie kan aquathermie in totaal zo’n 50 procent van de gebouwde omgeving verwarmen (en koelen). Er zijn al tientallen aquathermieprojecten in Nederland. Om te stimuleren dat aquathermie waar dat passend is ook toegepast wordt, zijn er vanuit het onderzoeksprogramma diverse hulpmiddelen ontwikkeld. Bijvoorbeeld een viewer die de lokale potentie van aquathermie inzichtelijk maakt.
Wind en zon
Windenergie maakt een belangrijk onderdeel uit van de regionale energiestrategieën. Grote windmolens zijn echter vaak niet in te passen voor waterbeheerders vanwege de landschappelijke en milieuhinder. Vandaar dat de haalbaarheid van kleinere windmolens is onderzocht. Het blijkt dat veel kleinere windmolens in windrijke gebieden rendabel kunnen zijn, mits bijna 100 procent van de opgewekte energie ook ter plaatse door de waterbeheerder gebruikt kan worden. Voor zon op waterprojecten is een praktische handreiking opgesteld om waterschappen te helpen bij het bepalen van hun rol en positie bij initiatieven en bij de advisering over zon-op-water projecten en vergunningsaanvragen.
Opslag van energie
Een grote uitdaging bij de energietransitie is de afstemming van vraag en aanbod van energie. Er is onderzocht of de opslag van energie voor waterschappen technisch, financieel en juridisch haalbaar is. De waterschappen hebben ruim 300 rioolwaterzuiveringen verspreid over het land in beheer. Die zijn goed voor ruim 8 PJ (PetaJoule) energieverbruik met een ruime aansluiting op het elektriciteitsnet. Daarnaast zijn de zuiveringen één van de grootste producenten van biogas en groen gas: ruim 135 miljoen kuub per jaar. Ook zijn er veel mogelijkheden voor plaatsing van zonnepanelen en windmolens voor eigen gebruik of voor lokale energiecoöperaties
De rwzi als smart energy hub
Er is ook onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) als energiehub. Dat laat zien dat vraag en aanbod van energie met de lokale omgeving van de rioolwaterzuivering kan worden afgestemd en uitgewisseld. Hierdoor is lokaal een aanzienlijke ontlasting van het elektriciteitsnet mogelijk. De meest verrassende uitkomst van het onderzoek is dat de rwzi een zeer kansrijke locatie is voor het opwekken van groene waterstof.
Juridisch
Waterbeheerders die pionieren met nieuwe energiebronnen komen vaak juridische knelpunten tegen. De Unie van Waterschappen heeft in aanvulling op de bestaande Juridische Handreiking een inventarisatie van juridische vraagstukken gedaan. De resultaten zijn gebundeld en intern gedeeld, zodat waterschappen van elkaar kunnen leren. Ook leverde de analyse vraagstukken op voor vervolgonderzoek. Zo is er een Handreiking Aanbesteden en schaarse rechten ontwikkeld en een Handreiking Samenwerking met Energiecoöperaties. Tot slot zijn er binnen het WARES-programma diverse handreikingen ontwikkeld.
In 2023 gaat het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) van start. De Nederlandse invulling van dit nieuwe beleid voor de periode 2023 tot 2027 is beschreven in het onlangs gepresenteerde Nationaal Strategisch Plan (NSP). Vanaf 22 december kunnen belanghebbenden en geïnteresseerden de samenvatting van het NSP en het concept Strategisch Milieueffectrapport (S-MER) inzien.
Het S-MER levert milieu-informatie en geeft inzicht in hoeverre het GLB bijdraagt aan de gestelde beleidsdoelen rondom de diverse milieuthema’s.
Toekomstbestendig boeren sterker belonen
Met dit NSP wil Nederland toekomstgericht boeren sterker belonen. Het nieuwe beleid richt zich op het ondersteunen van boeren die ervoor kiezen hun bedrijf verder te verduurzamen en te vernieuwen. Over de hele periode van 5 jaar is in totaal zo’n 4,7 miljard euro beschikbaar. Veel van dit geld wordt besteed aan het steunen van boeren die innoveren, vernieuwen en bijdragen aan doelen voor biodiversiteit, klimaat, bodem, water en lucht. De meest opvallende verandering is de inzet op de eco-regeling. Boeren kunnen eco-activiteiten kiezen die zij willen toepassen op hun bedrijf, en krijgen daarvoor een vergoeding.
Waterschappen positief
De Unie van Waterschappen is positief over de bereikte resultaten om de landbouw verder te verduurzamen. Zo omvat het NSP maatregelen die bijdragen aan het behalen van doelen op het vlak van waterkwaliteit, klimaatadaptatie, biodiversiteit, bodem en kringlooplandbouw. De waterschappen vinden het belangrijk dat investeringsmaatregelen voor het watersysteem ten goede komen aan zowel de agrarische sector als een robuuste natuur. Dit sluit ook aan bij de kaders die gesteld worden vanuit Europa.
Maatregelen groter bereik
In vergelijking met het huidige GLB, dat in 2022 afloopt, komen de watermaatregelen terug in meer onderdelen van het nieuwe GLB. Dit vergroot tevens het bereik van deze maatregelen. Net als in de vorige beleidsperiode zullen het Rijk, de provincies en de waterschappen maatregelen co-financieren binnen hun eigen taakgebieden. In het geval van de waterschappen gaat het om maatregelen op het vlak van waterkwaliteit en waterkwantiteit. Bijvoorbeeld voor investeringen ten behoeve van het watersysteem zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers en bufferzones. Maar ook voor de uitvoer van waterbeheerdiensten door agrariërs en voor samenwerkingsverbanden zoals het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer.
