Tijdens de Nationale Conferentie Circulaire Economie (NCCE) op 14 maart zijn de Circulair Awards 2024 uitgereikt. In de categorie ‘Public’ is plasticvervanger PHA2USE in de prijzen gevallen. PHA2USE is ontwikkeld door vijf Nederlandse waterschappen, STOWA, Paques Biomaterials en afvalverwerkingsbedrijf HVC Groep.
PHA2USE
De plasticvervanger PHA2USE wordt omschreven als een natuurlijke plastic-vervanger uit reststromen die wel de voordelen en eigenschappen heeft van plastic, maar niet de nadelen. De werking is als volgt: in afvalwater zitten veel vetzuren. De bacteriën in de demonstratie-installatie ‘vreten zich vol’ met deze vetzuren en zetten het om naar een nieuw materiaal dat plastic kan vervangen. Zoals mensen vet in het lichaam opslaan, slaan deze bacteriën dit materiaal als een energiereserve in hun cel op. Deze stof wordt eruit gehaald (‘gepurificeerd’), waarna er een poeder overblijft. Dit poeder kan worden gebruikt als een natuurlijke plasticvervanger in verschillende toepassingen.
Caleyda
De merknaam van de natuurlijke plastic-vervanger is Caleyda. Hiermee verwijzen de ontwikkelaars naar het woord ‘caleidoscoop’ en symboliseren hiermee de veelzijdigheid van het product. Caleyda heeft volgens de makers de volgende voordelen:
Het heeft dezelfde voordelen en eigenschappen als plastic, maar niet de nadelen.
Het wordt gemaakt via natuurlijke processen en kan daarom ook weer eenvoudig in de natuur worden afgebroken. Dus geen microplastic probleem.
Het is een hernieuwbare grondstof die onderdeel is van een natuurlijke kringloop. Het wordt dus niet uit aardolie gemaakt.
We maken het uit natuurlijke reststromen (zoals zuiveringsslib) en daarom worden geen waardevolle voedingsgewassen of bomen gebruikt.
Samenwerking
De demonstratiefabriek is ontwikkeld en gerealiseerd door een samenwerkingsverband bestaande uit de waterschappen Brabantse Delta, De Dommel, Hollandse Delta, Scheldestromen en Wetterskip Fryslân, kenniscentrum STOWA, technologiebedrijf Paques Biomaterials en duurzaam energie- en afvalbedrijf HVC. Slibverwerking Noord-Brabant (SNB), AquaMinerals, TU Delft en Wetsus (kenniscentrum voor duurzame watertechnologie) steunen het initiatief met verdere kennisontwikkeling.
Er zijn 8 projecten genomineerd voor de WOW-prijs. De prijs die Platform WOW, het landelijke netwerk van weg-, vaarweg- en waterbeheerders, iedere 2 jaar uitreikt aan opschaalbare samenwerkingsprojecten in de GWW-sector. Bij 6 van de projecten zijn waterschappen betrokken. 3 daarvan organiseren een webinar om hun project te presenteren. Benieuwd om welke projecten het gaat?
Riobase
In Riobase werken onderzoekers en studenten van een regionale kennisinstelling, alle Zeeuwse gemeenten, het waterbedrijf en waterschap Scheldestromen samen om het beheer van het rioolsysteem toekomstbestendig te maken. Ze gaan in het webinar in op de achtergronden van het project, vertellen hoe ze met elkaar hebben samengewerkt en laten zien hoe de tijdens Riobase ontwikkelde tool voor rioolbeheerders werkt.
Klimaatneutraal en Circulair Assetmanagement en Opdrachtgeverschap (KCAO)
Binnen het KCAO-project werken meer dan 100 waterschapscollega’s aan de vertaling van de landelijke duurzaamheidsambities naar concrete maatregelen en oplossingsrichtingen. Tijdens het webinar hoor je alles over de aanleiding, doelstelling en beoogde resultaten van het KCAO-traject. Daarnaast krijg je een sneak-preview van de resultaten. De handreikingen en adviezen waarmee de doelen voor klimaat en circulariteit worden geconcretiseerd voor 5 waterschapsassets: RWZI’s, gemalen, transportleidingen, waterkeringen en oeverconstructies.
Bij de versterking van de Lauwersmeerdijk-Vierhuizergat werken de projectpartners, waaronder waterschap Noorderzijlvest, samen aan ‘de duurzaamste dijk van Nederland’. Daarbij focussen ze zich op 4 thema’s: circulariteit, uitstootbeperking, biodiversiteit en ruimtelijke kwaliteit. In dit webinar lichten ze hun project, de opschaalbaarheid ervan, en samenwerking uit.
De winnaars worden bekend gemaakt tijdens de landelijke WOW-dag op donderdag 2 november 2023. Er is een juryprijs en een publieksprijs. Op dit moment presenteert Platform WOW de genomineerden in de vorm van een webinar, beeldverslag of podcast. Vanaf dat moment kun je stemmen op een genomineerd project.
Op 20 april staat in de Tweede Kamer een commissiedebat Circulaire Economie gepland. Waterschappen vragen de Tweede Kamer om tijdens het debat in te zetten op concretisering en uitvoering van de maatregelen uit het Nationaal Plan Circulaire Economie (NPCE). Ook is het belangrijk om belemmeringen in de wet- en regelgeving aan te passen die circulair handelen tegenwerken of zelfs onmogelijk maken.
Waterbesparing en hergebruik van water
Waterschappen hebben dagelijks te maken met de gevolgen van klimaatverandering: langere perioden van droogte afgewisseld met hevigere en langdurige regenbuien. De noodzaak om in actie te komen voor het klimaat, onze planeet en toekomstige generaties is daarom groot. Een circulaire economie draagt bij aan het voorkomen van verdere klimaatverandering. Voldoende schoon water is ook voor Nederland van levensbelang en met steeds droge zomers niet vanzelfsprekend meer.
Daarom pleiten de waterschappen ervoor om water als grondstof mee te nemen in de uitvoering van het NPCE. Ze vinden het belangrijk om in te zetten op waterbesparing en hergebruik van water en de kansen te benutten van hergebruik van gezuiverd water in de waterketen.
Grondstof in plaats van afvalstof
Waterschappen zijn al jaren actief in het terugwinnen van grondstoffen en energie uit rioolwater. Ze kunnen ze 18 verschillende grondstoffen uit dit water terugwinnen, waaronder cellulose, fosfaat, bioplastics en Kaumera. Om hergebruik van afvalstoffen te bevorderen zit in veel gevallen wet- en regelgeving in de weg. Die stamt nog uit de jaren ’70, toen men uitging van de gedachte dat een product of activiteit altijd leidt tot een afvalstof. De waterschappen willen af van het stempel ‘afval’ voor de reststromen van de rioolwaterzuiveringen.
Meer urgentie en middelen voor circulaire economie
Met het NPCE worden stappen gezet in de goede richting. Het gaat alleen niet snel genoeg. De maatregelen zijn vooral verkennend en onderzoekend. Waterschappen missen daarbij concrete, structurele beleidsmaatregelen. Het is daarom wenselijk dat de Tweede Kamer inzet op concretisering en uitvoering van de maatregelen. Ook moeten de maatregelen doorgerekend worden op vermeden CO2-emissie. Dat is de CO2-emissie die niet wordt uitstoten door genomen maatregelen. Daarnaast zouden substantiële middelen vanuit het Klimaatfonds de ontwikkeling naar een circulaire economie een zet in de goede richting kunnen geven.
Op 3 februari heeft staatssecretaris Vivianne Heijnen het Nationaal Programma Circulaire Economie gepresenteerd. Met de maatregelen uit dit programma moet Nederland tot een circulaire economie komen. Maar hoewel er veel circulaire initiatieven zijn, is de economie nog niet veel circulairder geworden in de afgelopen 2 jaar. Dat blijkt uit de Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER) van 2023.
Op 6 februari start de Week van de Circulaire Economie. Sander Mager, bestuurslid van de Unie van Waterschappen, doet een oproep: “Om te komen tot circulaire oplossingen is samenwerking cruciaal. Ga deze samenwerkingen aan, ook buiten je eigen sector. Alleen door je nek uit te steken, komen we dichterbij een circulaire economie.”
Prioriteit bij hoogwaardig hergebruik
De focus ligt nog te vaak op laagwaardige recycling, laat de ICER 2023 zien. Om de transitie naar een circulaire economie te realiseren, moet hoogwaardiger hergebruik prioriteit krijgen. Sander Mager: “We gaan de echte systeemverandering nog te vaak uit de weg. We moeten verder denken dan alleen recycling. Daar is lef voor nodig.”
Vermindering van klimaatverandering
In een circulaire economie worden grondstoffen efficiënt ingezet en opnieuw toegepast, zonder schadelijke effecten voor mens en milieu, nu en in de toekomst. Een circulaire economie draagt bij aan het verminderen van de klimaatverandering, van vervuilende stoffen in de leefomgeving en het verwaarden van reststromen. Daarnaast heeft een transitie naar een circulaire economie ook effect op het tegengaan van verlies aan biodiversiteit, de vervuiling van lucht, water en bodem en op leveringsrisico’s (schaarste) van grondstoffen.
Verder gaan dan wat verplicht is
De waterschappen willen, net als het huidige kabinet, dat de Nederlandse economie in 2050 volledig circulair is. Maar bij veel circulaire initiatieven moeten de waterschappen nog hun nek uitsteken. Sander Mager: “Waterschap Amstel, Gooi en Vecht zit nu in een project voor circulair textiel. Op het eerste gezicht geen project voor een waterschap. Maar als we willen dat de hele waterketen circulair wordt, is het nodig om ook daar onze invloed uit te oefenen en een stapje verder te zetten dan onze wettelijke verplichtingen.”
Elkaar opzoeken
“Daarbij zijn er vaak ook juridische beperkingen omdat de wetgeving nog niet is ingesteld op circulaire oplossingen. Om te komen tot oplossingen is samenwerking cruciaal. Dat begint in de regio, om samen met lokale partners de kringlopen te sluiten. Maar ook op Europees en landelijk niveau is samenwerking nodig om juridische belemmeringen weg te nemen en circulaire oplossingen mogelijk te maken. Urgentie en bereidheid om de nek uit te steken is nodig.”
Op 6 december zijn in de Tweede Kamer enkele voor de waterschappen relevante moties aangenomen. Ze gaan over de Kaderrichtlijn Water, circulaire economie, en water en bodem sturend.
Kaderrichtlijn Water
De motie van Fahid Minhas (VVD) gaat over de Kaderichtlijn Water. Hij verzoekt de regering per regio te inventariseren welke specifieke risico’s ervoor kunnen zorgen dat de KRW-doelen in 2027 niet worden gehaald. De waterschappen staan wel achter deze motie, maar deze regionale inventarisatie gebeurt al.
Transitie naar een circulaire economie
De motie van D66-er Kiki Hagen gaat over de transitie naar een circulaire economie. Zij vraagt om een circulaire-economiewet, omdat er nu weinig sturing wordt gegeven aan het grondstoffenbeleid in de wetgeving. De waterschappen steunen zo’n wet. Maar ze willen wel beter weten wat de wet precies gaat regelen en waar het een oplossing voor is. Ook moet duidelijk worden wat de relatie is met bestaande wetgeving, zoals de Wet Milieubeheer.
Water en bodem sturend
De derde motie die is aangenomen is van Eva van Esch van de Partij voor de Dieren. Zij vraagt het kabinet om bij de uitwerking van het principe ‘water en bodem sturend’ vrijblijvendheid zo veel mogelijk te vermijden. De waterschappen zien deze motie als steun voor de inzet van de waterschappen. Ze willen echter wel dat de ambitieuze keuzes van het kabinet ook landen in een afdwingbaar kader.
Klinkt dit je als toekomstmuziek in de oren? Waterschappen die de eerlijke prijs meewegen in al hun investeringsbeslissingen? Bij nieuwe bruggen, viaducten of tunnels gebruik maken van oude onderdelen? Gemeenten, waterschappen en provincies die gezamenlijk zorgen dat nieuwbouwwijken tenminste 50 procent minder drinkwater gaan gebruiken? Meld je dan aan voor de Verschilmakers.
De Verschilmakers
Deze en vele andere circulaire initiatieven, die al in de praktijk worden gebracht zijn te vinden op het nieuwe kennisplatform ‘de Verschilmakers’. Dit kennisplatform is een samenwerking van Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Interprovinciaal Overleg, de Unie van Waterschappen en Circularities. Voor en door decentrale overheden gemaakt. Om in eigen organisatie, met regionale bedrijven en inwoners het hoofd te bieden aan de vele uitdagingen die op de samenleving en decentrale overheden afkomen.
Vergroot je impact
Het platform biedt decentrale overheden kennis op het gebied van bouw, landbouw, infrastructuur, bedrijven, inwoners en afval. Voor ambtenaren die willen weten HOE ze hun impact kunnen vergroten en hoe andere decentrale overheden dat al doen. Je vindt bijvoorbeeld doelstellingen op het gebied van duurzaamheid, ambtenaren die vertellen hoe ze hun baanbrekende voorbeelden voor elkaar hebben gekregen en antwoorden op de meest gestelde vragen. Het helpt je met:
Het vormen van (nieuw) beleid
Het creëren van een maatschappelijke uitvoeringsagenda’s
Het inspireren en ondersteunen van collega’s om duurzaamheid te integreren in hun dagelijkse werkzaamheden.
Samenwerken met andere decentrale overheden om je eigen en gezamenlijke duurzame doelstellingen te behalen.
Laat je inspireren
Steeds vaker beseffen we ons dat zonder een stevige inzet op circulaire economie, problemen niet opgelost kunnen worden. Denk daarbij aan krimp van de (regionale) economie, verlies aan arbeidsplaatsen, klimaatverandering of biodiversiteitsverlies. Dat decentrale overheden daarin van cruciaal belang zijn, bewijst de overdonderende hoeveelheid voorbeelden op het platform. Een platform om je volop door te laten inspireren!
Meld je aan
Het platform is een vervolg op de lancering van het magazine en de podcastreeks ‘de Verschilmakers’ eerder dit jaar. Meer dan 400 professionals gaven zich al op om dit jaar ook het verschil te gaan maken en zich in te zetten op circulaire economie. Het platform geeft een overzicht van alle initiatieven van kennisinstellingen, platforms en experts op de 6 kennisgebieden. Meld je aan voor dit inspirerende platform, dat ook in de toekomst blijft groeien met nieuwe kennis en bijeenkomsten.
Tweede Kamerlid Kiki Hagen van D66 heeft een aantal schriftelijke vragen gesteld aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat. Die vragen gaan over de transitie naar een circulaire economie en over de definitie van afval in de afvalwet en -regelgeving.
Hagen vraagt onder meer aan de staatssecretaris om een nieuwe definitie van afval. Dat is immers een voorwaarde om tot een volledig circulaire economie in 2050 te komen.
Taskforce Herijking Afvalstoffen
Daarnaast wil Hagen weten welke oplossingsrichtingen uit het rapport van de Taskforce Herijking Afvalstoffen zijn geïmplementeerd. Deze oplossingen lossen immers de verschillende belemmeringen van overheden en bedrijven om circulair te opereren op.
Einde-afvalstatus
Hagen vraagt ook of het klopt dat de staatssecretaris al is begonnen met het voorbereiden van ministeriële regelingen die ervoor zorgen dan struviet en cellulose niet meer worden aangemerkt als afval, de zogenaamde ‘einde-afvalstatus’. En zou deze einde-afvalstatus ook niet moeten gelden voor 16 andere grondstoffen?
Integrale aanpak
Het Kamerlid vraagt ook om een gestructureerde integrale aanpak om de wet- en regelgeving aan te passen aan de ambitieuze circulaire economie doelstelling. Zij vindt de aanpak nu nog teveel gericht op individuele gevallen.
Stempel ‘afval’
De Unie van Waterschappen is blij dat deze vragen aan de staatssecretaris zijn gesteld. De waterschappen willen immers af van het stempel ‘afval’ voor de reststromen van de rioolwaterzuiveringen. Dat helpt de waterschappen om een bijdrage te leveren aan een circulaire economie. De staatssecretaris moet binnen 3 weken antwoorden geven op de vragen.
Tijdens het hoofdlijnendebat Infrastructuur en Waterstaat (IenW) op 16 februari in de Tweede Kamer vroeg een aantal Kamerleden aandacht voor de circulaire economie én voor water.
Zo stelde Suzanne Kröger van GroenLinks dat zij concrete doelen mist om tot een circulaire economie te komen. Wat gaan we nu doen om in 2030 50 procent minder grondstoffen te gebruiken? Vivianne Heijnen, staatssecretaris van IenW antwoordde dat in de volgende stap concrete doelen worden bepaald.
Hergebruik afval
Kiki Hagen van D66 wilde weten welke nieuwe definitie van afval de staatssecretaris hanteert. Dit met het oog op hergebruik van afval. Nu is dat nog vaak niet mogelijk omdat afval wettelijk gezien niet mag worden hergebruikt. Heijnen zei daarop dat de definitie van afval zijn oorsprong heeft in een Europese richtlijn. Als we de definitie willen aanpassen, moet dat dus in Europa.
Voor de waterschappen is het belangrijk dat afval, zoals slib van de waterzuiveringen, kan worden hergebruikt. Zonder ‘einde-afvalstatus’ van stoffen is hergebruik niet mogelijk.
Waterveiligheid
Ook het onderwerp water kwam aan de orde tijdens het debat. Barry Madlener van de PVV verwacht een forsere inzet van de minister voor waterveiligheid. Nederland moet een veilige delta blijven. Minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat zei dat waterveiligheid inderdaad erg belangrijk is, maar dat er meer wensen zijn dan budget.
Plastictax
Tot slot vroeg Lammert van Raan van de Partij voor de Dieren aan staatssecretaris Heijnen welke maatregelen zij gaat nemen tegen plastics in water. Hij suggereerde een belasting op polymeren. De staatssecretaris zegde toe zo’n plastictax te gaan onderzoeken.
De waterschappen zetten zich actief in voor het terugdringen van plastic zwerfvuil in het oppervlaktewater. Een plastictax zou een bijdrage kunnen leveren aan minder plastic in het water.
Op 7 februari start de Week van de circulaire economie met een nationale conferentie. Sander Mager, bestuurslid van de Unie van Waterschappen, doet een oproep: “Durf te kijken naar wat echt nodig is voor een systeemverandering, ook als dat pijn gaat doen. Kijk daar bij niet alleen naar je eigen sector, maar zoek de verbinding. En toon hierbij bestuurlijk lef.”
Sander Mager: “De omschakeling naar een circulaire economie behoort tot de grote transities van de komende jaren. We zijn aan het optimaliseren maar gaan de echte systeemverandering nog uit de weg. Hebben we die systeemverandering wel scherp voor ogen? En hoe komen we tot die systeemverandering? De benodigde systeemverandering, het centrale thema van de nationale conferentie circulaire economie, gaat pijn doen. We zouden bestuurlijke lef moeten tonen om deze pijngrens op te zoeken.”
Vermindering van klimaatverandering
In een circulaire economie worden grondstoffen efficiënt ingezet en opnieuw toegepast, zonder schadelijke effecten voor mens en milieu, nu en in de toekomst. Circulaire economie draagt bij aan het verminderen van de klimaatverandering, van vervuilende stoffen in de leefomgeving en het verwaarden van reststromen. Maar een transitie naar een circulaire economie heeft ook effect op het tegengaan van verlies aan biodiversiteit, de vervuiling van lucht, water en bodem en op leveringsrisico’s (schaarste) van grondstoffen.
Elkaar opzoeken
Sander Mager: “Wij als decentrale overheden, gemeenten, provincies en waterschappen, merken steeds meer de gevolgen van de klimaatverandering in het dagelijks werk. Het is duidelijk dat we niet eindeloos kunnen blijven dweilen met de kraan open. Daarom vinden we, het net als het nieuwe kabinet, belangrijk dat de Nederlandse economie in 2050 volledig circulair is. We dragen daar graag aan bij. Tegelijk zien we dat -ook bij ons- circulaire initiatieven nog in de hoek ‘leuk’ zitten maar nog niet doorstromen naar het reguliere werk. Bovendien zijn de meeste partijen nog erg op zichzelf gericht. Elke grondstof heeft zijn eigen cyclus en die zijn dus niet, zoals energie, ‘makkelijk’ uitwisselbaar. Publieke en private partijen vinden elkaar nu nog onvoldoende en zijn nog veel met zichzelf bezig. Ik denk dat we naar buiten moeten om elkaar op te zoeken.”
Klimaatneutraal en circulair
In het coalitieakkoord staat dat er een ambitieus klimaatdoel komt voor de circulaire economie en een uitvoeringsprogramma. De overheid wil hierin een voorbeeldrol nemen en zorgen voor een betere aansluiting tussen klimaatbeleid en circulariteit. In het Grondstoffenakkoord staat de doelstelling van een 100 procent circulaire economie in 2050. Er is een tussendoel van 50 procent reductie van primaire abiotische grondstoffen in 2030. Dat zijn mineralen (bijvoorbeeld grind, zout en fosfaat), metalen (zoals ijzererts en bauxiet) en fossiele grondstoffen (zoals aardgas en olie) die in de natuur voorkomen. In het Klimaatakkoord staat de afspraak om als overheden in 2030 bij projecten in de Grond-, Weg- en Waterbouw zoveel mogelijk klimaatneutraal en circulair te werken.
Ambities
Sander Mager: “Als overheden hebben we een hoog inkoopvolume. Als dit circulair gericht zou worden, maken we echt verschil. Decentrale overheden zouden gestimuleerd moeten worden om de afspraak uit de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie over te nemen zodat overheden in 2023 100 procent circulair uitvragen en in 2030 100 procent circulair aanbesteden.”
Van 7 tot en met 12 februari vindt de Week van de Circulaire Economie plaats. Omschakelen naar een circulaire economie is niet alleen iets voor bedrijven. Ook decentrale overheden kunnen een sterke rol spelen in deze omschakeling. Maar hoe?
Om daar antwoorden op te vinden, is Circularities samen met de Unie, alle gemeentes (VNG) en alle provincies (IPO) gestart met de campagne ‘De Verschilmakers’. Speciaal voor iedereen met het goede voornemen om in het nieuwe jaar het verschil te maken.
Voorbeelden waterschappen
Onderdeel van de campagne is het magazine ‘De Verschilmakers’. Daarin staat onder meer een verhaal hoe waterschap Vallei en Veluwe zich inzet om de waardevolle grondstoffen uit rioolslib opnieuw in te zetten. In een ander artikel komt waterschap Aa en Maas aan het woord. Dit waterschap voert de restauratie van bijvoorbeeld dijken met circulaire materialen uit. Maar ook gemeentes en provincies komen met interessante voorbeelden.
Podcast
Daarnaast is er een 6-delige podcastserie gelanceerd. Daarin veel aandacht voor de circulaire toekomst van Nederland op het gebied van bouw, landbouw, infrastructuur, bedrijven, consumenten en afval.
Zelf aan de slag
Ambtenaren of bestuurders die zelf concreet aan de slag willen met de circulaire economie kunnen zich op de website van De Verschilmakers aanmelden. Circularities en de koepels ondersteunen hen dit jaar dan 5 keer met praktische tips en kennis om circulaire economie in het eigen vakgebied in de praktijk te brengen.
